Theo tìm hiểu của chúng tôi, Lễ Vu Lan bắt nguồn từ sự tích tấm gương hiếu hạnh của Bồ tát Mục Kiền Liên với mẹ. Câu chuyện báo hiếu của Bồ tát Mục Kiền Liên trong Phật giáo chỉ ra rằng, muốn linh hồn cha mẹ, ông bà được siêu thoát thì mỗi người phải hành động bằng cái tâm trong sáng, hướng thiện, lối sống vị tha, biết chăm lo cho những người xung quanh. Trong tháng 7 âm lịch, ngoài lễ Vu Lan còn có lễ xá tội vong nhân. Dân gian quan niệm ngày Rằm tháng 7 là ngày “mở cửa ngục” để các cô hồn nhận đồ cúng tế nên được gọi là ngày “xá tội vong nhân”. Khi thực hiện lễ này, người dân thường làm lễ cầu siêu cho gia tiên tiền tổ nhằm thể hiện sự hiếu thảo của con cháu đối với các bậc sinh thành. Điều đó thể hiện sự tiếp biến của lễ Vu Lan và xá tội vong nhân đều cùng hướng đến tính nhân văn sâu sắc của người Việt, thể hiện đạo lý “Uống nước, nhớ nguồn”. Vào dịp này, ở nhiều từ đường, dòng họ, nhiều gia đình con cháu trên địa bàn thành phố về hội tụ đông đủ, khi các vật phẩm cung tiến đã được xếp đặt ngay ngắn thì những hồi trống vang lên báo nghi thức bắt đầu buổi lễ. Tiếng trống âm vang kết nối truyền thống lịch sử với hiện tại, tiếp thêm sức mạnh để con cháu đoàn kết, tích cực học tập, lao động sản xuất, vươn lên trong cuộc sống.

Theo ghi nhận của chúng  tôi, ở nhiều gia đình thường thắp nhang đèn, bày hoa quả để cúng ở bàn thờ Phật, bàn thờ tổ tiên trong nửa đầu tháng 7 âm lịch. Tại các  cơ sở thờ tự Phật giáo, lễ Vu Lan được tổ chức trang trọng theo đúng giáo lý nhà Phật với những nội dung như: Giảng kinh về đạo hiếu, lễ bông hồng cài áo, thả đèn hoa đăng, lễ cầu siêu…nhằm giáo dục cho thế hệ trẻ hiểu đúng về ý nghĩa lễ Vu Lan và hiếu nghĩa.

Xác định một trong những thực trạng phổ biến trong dịp lễ Vu Lan là đốt vàng mã. Thời gian qua, thực hiện các quy định của tỉnh, thành phố, nhất là thực hiện cuộc vận động “Người dân thành phố nói lời hay, làm việc tốt, hành động thân thiện” và phong trào thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội. Thành phố đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tăng cường cung cấp thông tin cho người dân về ý nghĩa, mục đích của việc đốt, rải vàng mã… Nhiều phường xã đã ban hành văn bản chỉ đạo và xây dựng kế hoạch cụ thể nhằm xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh. Từ việc tập trung chỉ đạo, đến nay các phường xã, đều ban hành quy chế nếp sống văn minh nhờ đó việc đốt, rải vàng mã tại các di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn giảm đáng kể.

Để lễ Vu Lan năm 2023 thực sự trở thành dịp lễ ý nghĩa, các cơ sở thờ tự tôn giáo, tự viện, tăng, ni, tín đồ, cư sĩ phật tử tiếp tục thực hiện có hiệu quả các chỉ đạo của cấp trên tránh tổ chức thu tiền mua lễ mang hình thức dịch vụ tâm linh và các nghi lễ không phù hợp với chính pháp và nghi lễ truyền thống; không đốt nhiều vàng mã; nên thực hiện các việc làm từ thiện thiết thực cứu giúp người nghèo khổ để chuyển hóa thành nghiệp thiện lành báo hiếu tổ tiên và cha mẹ…nhằm phát huy ý nghĩa tích cực của văn hóa tín ngưỡng tôn giáo, đồng thời hạn chế những tiêu cực nảy sinh trong quan niệm và thực hành lễ Vu Lan góp phần xây dựng nếp sống văn hóa lành mạnh trong xã hội, hướng con người tới những việc làm tốt đẹp trong cuộc sống hàng ngày.

Thu Hiền